Tylicz

Tylicz położony jest 6 km na wschód od Krynicy, u zbiegu rzeki Muszynka (Tyliczanka) i uchodzącego do niej potoku Mochnaczka. Znajduje się na granicy Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego. Wieś leży przy drodze krajowej 75 w kotlinie góry Szwarcowa (795 m) i góry Łan (742 m). W pobliżu znajduje się nieistniejące już przejście graniczne Muszynka-Kurov ze Słowacją na Przełęczy Tylickiej (683 m n.p.m.).

Już w 1363 roku nadano tej osadzie prawa miejskie i nazwę Miastko (Nowe Miasteczko). W 1612 roku biskup Piotr Tylicki ponownie nadał prawa miejskie i od tej pory miejscowość nazywa się Tylicz. Tylicz używa herbu (w różnych wersjach) przedstawiającego insygnia biskupie z Ewangelią.

Tylicz05

Poniżej plan Tylicza z zaznaczonymi atrakcjami. Zapraszamy do korzystania z nowych tras rowerowo – pieszych: Tylicka Pętla 10-km oraz Kropla Delice 7km. Trasy są  oznakowane w terenie. Tylicka Pętla rozpoczyna się przy tężni solankowej i przebiega przez ujęcie wody Tyliczanka, górę Szubienicę, Horb a następnie przechodzi na drugą stronę drogi 75 na szczyt góry Łan, skąd przy dobrej widoczności widać Tatry. Kropla Delice startuje przy rozlewni wody Kropla Beskidu.

Tylicz-mapa

Dla chcących poznać historię Tylicza aktywnie spacerując, zapraszamy na Historyczny Szlak  z Ratusza na Szubienicę. Na 7 tablicach, przystankach podczas marszu, można poczytać o lokacji miasteczka, procesach sądowych, zbójnikach tu grasujących oraz konfliktach religijnych.

Trasa rozpoczyna się na Rynku i biegnie w stronę cerkwi, tężni solankowej, źrodełka Tyliczanka i dalej na górę Szubienice.

Obejrzyj program o histori Tylicza na YT

Tylicz-Historyczny-szlak-tablica

Co warto zobaczyć w Tyliczu:

Tylicz03
Cerkiew w Tyliczu p.w. Świętych Kosmy i Damiana

Została wybudowana w 1743 roku. Cerkiew wpisana do rejestru zabytków 5 września 1964 roku. Odnawiana w latach 1780, 1938, 1982. Wcześniej, w XVI wieku istniała w Tyliczu cerkiew prawosławna, która następnie została rozebrana w 1640 roku. Przez blisko 100 lat trwały w Tyliczu spory religijne pomiędzy prawosławnymi a katolikami. Powołana w 1636 roku komisja, stwierdziła że powód sporów leży po stronie Rusinów. 20 sierpnia 1636 roku została zniesiona parafia ruska. Wówczas, zgodnie z decyzją biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika jej terytorium oraz wiernych przyłączono do parafii w Muszynce. Z pierwszej miasteckiej cerkwi pochodzą ikony Deesis oraz Św. Kosma i Damian (Muzeum Narodowe we Lwowie).
W świątyni znajduje się cenny ikonostas z XVIII w. Ornamentalna i figuralna polichromia z 1938 r. i nawiązuje tematycznie do 950-lecia Chrztu Rusi.  Postacie świętych Olgi i Włodzimierza wzorowane są na ikonach pochodzących z Soboru Świętego Włodzimierza w Kijowie. Ołtarz w prezbiterium-późnobarokowy pochodzący z pierwszej połowy XVIII wieku, a w nim XVIII wieczna ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem w drewnianej sukience. Ołtarz boczny rokokowy. Ambona połączona z konfesjonałem, barokowa, z XVIII-wiecznymi ruskimi malowidłami. W nawie obraz Chrystusa modlącego się w Ogrójcu. Obraz uszkodzony, w górnej części obrazu widoczny ślad po kuli wystrzelonej przez żołnierzy słowackich w pierwszych dniach września 1939 roku, podczas ataku wojsk słowackich na Tylicz.

Kościół parafialny pod wezwaniem świętych apostołów Piotra i Pawła

Kościół wybudowany z fundacji biskupa krakowskiego Piotra Tylickiego w 1612 roku, a konsekrowany 25 listopada 1661 roku przez biskupa sufragana krakowskiego Mikołaja Oborskiego. Drewno na jego budowę kościoła zwożone było z całego Klucza Muszyńskiego. Obecny kościół, został odbudowany na fundamentach pierwszego kościoła pochodzącego z 1363 roku, o czym wspominają dokumenty z 1612 i 1614 roku. Jest to kościół drewniany, konstrukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowej, szalowany, kryty blachą.  Wnętrze kościoła zostało wyposażone w wysokiej klasy dzieła twórców kultury zachodniej i bizantyjskiej. W większości pochodzą one z prywatnych zbiorów biskupa Piotra Tylickiego. Polichromia figuralna i ornamentalna, znajdująca się we wnętrzu kościoła, została wykonana przez malarzy Kazimierza Morwaya i Kazimierza Puchałę w 1960 roku.
Ołtarz główny rokokowy pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku, w nim obraz Matki Boskiej Tylickiej otoczony miejscowym kultem. Według tradycji jest to obraz przypisywany Adrianowi Ysenbrandtowi, niderlandzkiemu malarzowi z XVI wieku. Obraz malowany na desce, wysokość 1,50 metra, szerokość 1,00 metra. W kościele znajdują się ponadto cztery ołtarze boczne. Dwa pochodzą z XVII wieku, a dwa rokokowe z drugiej połowy XVIII wieku. W ołtarzach znajdują się obrazy. Święta Anna Samotrzeć w ołtarzu bocznym pod chórem z XVII wieku, u góry święty Marcin, malowany olejem na drzewie, koniec XVII początek XVIII wieku. Veraicon w ołtarzu bocznym pod chórem – XVII wiek. W ołtarzach bocznych w nawie głównej obrazy świętego Józefa oraz Serce Pana Jezusa, pędzla Czesława Lenczowskiego z roku 1950. Ponad obrazem świętego Józefa medalion przedstawiający walkę Michała Archanioła ze smokiem, ponad obrazem Serce Pana Jezusa medalion ze sceną męczeńską świętej Tekli. Medaliony pochodzą z XVIII wieku. W nawie głównej obok ołtarza świętego Józefa znajduje się ambona stojąca z XVII wieku.

Cennym zabytkiem jest rzeźbiony w jednym pniu XIV-wieczny krucyfiks pochodzący z prywatnych zbiorów biskupa Piotra Tylickiego przeniesiony do nowej świątyni. Ozdobą zabytkowego kościoła jest chrzcielnica pochodząca ze szkoły Wita Stwosza. Chór z organami pochodzącymi z XVII wieku.

W prezbiterium, powyżej wejścia do zakrystii znajduje się XV-wieczny obraz świętej Marii Magdaleny. W prezbiterium znajdują się również dwa malowidła pochodzące ze zbiorów biskupa Tylickiego. Są to obrazy świętego Mikołaja oraz świętego Jana Kantego. Obraz Przemienienie Pańskie usytuowany także w prezbiterium, pochodzi z 1700 roku. Pod wieżą możemy podziwiać obraz świętej Barbary, dar Kazimierza Pułaskiego.

Tylicz04
Tylicz15
Mofeta

Jest wyjątkową osobliwością przyrodniczą. Jest echem działalności wulkanicznej w Karpatach która miała miejsce w trzeciorzędzie 50 – 60 milionów lat temu. Pokazuje nam, w jaki sposób tworzą się w warstwach skalnych wody mineralne typu szczawa. Ma też swoją ciekawą historię – sięgającą czasów PRL-u. Mofeta była zagospodarowana w latach sześćdziesiątych dla potrzeb programu kosmicznego – hodowli alg jako źródła białka. Po czterech latach zaniechano dalszych prac. Rejon mofety i okoliczne tarasy gdzie hodowane były algi zostały porośnięte krzewami. Opadające liście, gałęzie butwiały i pokryły teren kilkudziesięciu centymetrową warstwą. W roku 2011 teren został oczyszczony, wytyczono ścieżki, wykonano altanę oraz widokowe molo z tablicami informacyjnymi. W ten sposób została udostępniona turystom odwiedzającym okolice Krynicy osobliwość przyrodnicza a jednocześnie tajemnicze miejsce gdzie w czasach realnego socjalizmu prowadzono eksperymenty naukowe nad stworzeniem skondensowanej żywności bogatej w białko dla radzieckich kosmonautów. Mofeta Tylicz jest uznana jest obok mofety w Złockiem największą mofetę w polskich Karpatach.

Mofeta-Tylicz-tablica-mala
Muzeum Dziejów Tylicza

Składa się z kilku sal. Pierwsza z nich to galeria przechodnia, gdzie można podziwiać rzeźby tylickich artystów – żyjących i nieżyjących, obrazy tylickich malarzy, stroje regionalne – polskie, łemkowskie, unikatowe skrzypce wykonane przez tylickiego lutnika Marcina Kozickiego, chustę – tzw. barankową czy słynne rajtki męskie.
W drugiej sali znajdują się: wystawa kopii dokumentów od XVI-XX w., szafa tylicka, ślubanek, skrzynia bez gwoździa.
Kolejne pomieszczenie to sala konfederatów barskich, gdzie znajduje się kula armatnia z okopów konfederatów barskich, a dodatkowo pozostałości z I i II wojny światowej.
W kolejnej sali mieści się kącik sakralny i szklane gabloty, gdzie można zobaczyć mszały polskie i łemkowskie, kopię ksiąg miasta Tylicza i księgi sądowe czy pistolet z czasów konfederatów barskich, tzw. kurkowy.
Kolejne sale poświęcone są cechom rzemieślniczym, które działały kiedyś w Tyliczu. Jest tu niewielki warsztat tkacki, stoły: zegarmistrza, rymarza, gonciarski czy stolarski. Poza tym znajdują się tu przedmioty codziennego użytku – np. słynna dudła do zboża oraz kącik sportowy, gdzie znajdują się ciekawe sanki z Mistrzostw Świata w Krynicy czy drewniane koło do roweru.
Ponadto w Muzeum Dziejów Tylicza można podziwiać wystawę zdjęć od 1900r. oraz zdjęcia w nowatorskim ujęciu (druk artystyczny) podarowane Muzeum od Macieja Strumiłło z okazji 650-lecia Tylicza.

Tylicz-muzeum1
Tylicz02
Farma Lama

Osobliwa atrakcja dla dzieci z dużych miast. Hodowla kóz, owiec, kur, kaczek z możliwością pokarmienia zwierząt, skosztowania koziego mleka i oscypków. Na terenie farmy dzieci mogą pojeździć na kucykach a dorośli wybrać się na przejażdżkę konną. Zimą można pojeździć na skuterach śnieżnych. Na terenie Farmy można skosztować domowych wypieków i potraw.

Domki w Lesie

Teren rekreacyjny z basenem (20mx10m), boiskiem do siatkówki plażowej, placem zabaw dla dzieci oraz gastronomia. W okresie letnim na terenie osady odbywa się wiele imprez plenerowych, koncertów oraz prowadzone są zajęcia animacyjne dla dzieci i dorosłych. W osadzie można wypożyczyć rowery wraz z fotelikami dla najmłodszych i udać się na przejażdkę. Znajduje się tu również pole namiotowe oraz kamperowe. W okresie zimowych osada przekształca się w centrum narciarstwa biegowego.

Wody mineralne Tylicza

Rejon Tylicza to obszar obfitujący w wody mineralne i lecznicze, oraz ekshalacje dwutlenku węgla znane z przejawów powierzchniowych. Źródła, wysięki i wycieki wód mineralnych oraz objawy ekshalacji CO2 zgrupowane są w dolinach potoków Muszynka, Bradowiec, Syhowny. Ujęte są źródła „Zdrój Główny” w dolinie Muszynki oraz źródło Bradowiec. Kilka innych obudowanych jest prowizorycznie i udostępnionych w formie punktów czerpalnych. Rejon Tylicza rozpoznany jest również piętnastoma wierceniami studziennymi do głębokości 135 m. W okolicy Tylicza zinwentaryzowano 35 źródeł szczaw i wód kwasowęglowych. Wody mineralne Tylicza różnią się między sobą znacznie mineralizacją oraz typem hydrochemicznym. Ich wspólna cechą podobnie jak wód krynickich jest występowanie jonu wodorowęglanowego ( HCO3- ) jako podstawowego anionu, jonów wapniowego ( Ca2+ ), magnezowego ( Mg2+ ) a czasami sodowego ( Na+ ) jako podstawowych kationów oraz duża zawartość CO2 w ilości do 3500 mg/dm3.
W utworach fliszowych rejonu Tylicza stwierdzono występowanie wód mineralnych typu szczaw chłodnych o niskiej mineralizacji w granicach 0,8 – 3,5 g/dm3, w wyjątkowych przypadkach o mineralizacji wyższej (np. odwierty T-II 6,8 g/dm3 czy T-VI 5,2 g/dm3) z zawartością jonów wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowych, rzadziej sodowych.
Źródłom w tym rejonie towarzyszą mofety CO2 jak np. T13 i T14. Obie ekshalacje były podstawą w latach 60-tych do doświadczalnej hodowli glonów (alg) z wykorzystaniem spożywczym otrzymanej materii organicznej. W roku 2011 zostały zagospodarowane i udostępnione turystom jako Mofeta Tylicz.
Pierwsze wzmianki o tylickim Źródle Głównym pochodzą z 1753 roku, zawarte są w księdze Miasta Tylicza. W trakcie kilku podróży po Karpatach Ludwik Zejszner przeprowadził pierwszą inwentaryzację szczaw, od Szczawnicy po Tylicz. Swoje spostrzeżenia wraz z opisem budowy geologicznej oraz pierwszą próbą genezy tych wód zawarł w pracy wydanej w 1836 roku „O wodach kwaśnych, czyli szczawach w Karpatach”.
W 1878 roku, profesor chemii na Uniwersytecie Jagiellońskim Karol Olszewski wraz ze swoimi asystentami, prowadził badania w rejonie Krynicy i Muszyny. Asystent profesora Olszewskiego, doktor K. J. Krzyżanowski w tym samym czasie prowadził badania w rejonie Tylicza, a ich rezultatem są pierwsze analizy chemiczne źródeł mineralnych w Tyliczu: „Zdroju Głównego” i źródeł z „lasu Sygowna”. Doktor Krzyżanowski przeprowadził również dokładne badania oraz analizy chemiczne tylickich borowin znajdujące się wówczas na rozległych łąkach (obecnie rejon rozlewni Multi Vita, Ośrodka Wypoczynkowego „Domki w Lesie” i parkingu pod wyciągiem „Top Ski”.
W roku 1992 warszawska spółka Multico wybudowała w Tyliczu najnowocześniejszą wówczas rozlewnię wód mineralnych w Polsce. Rozpoczęto butelkowanie wód mineralnych pod handlową nazwą Multi Vita oraz Vita. Obecnie zakład należy do koncernu Coca Cola i rozlewa głównie wody źródlane pod nazwą Kropla Beskidu.

W Tyliczu wody mineralne są udostępnione do picia w:
• Pijalni Zdrój Główny;
• Pijalni Bradowiec ( źródło nr 7);

Wody mineralne są także udostępnione dla mieszkańców, kuracjuszy oraz turystów w ogólnodostępnych punktach czerpalnych ze źródeł:
• Wędrowców;
• Źródła nr 21 przy ścieżce edukacyjnej Na Rakowsku.

Źródło Zdrój Główny w Tyliczu. Źródło szczawy zabudowane stylową pijalnią w Parku Zdrojowym w Tyliczu. Wypływa na lewym brzeg Potoku Muszynka. Źródło „Zdrój Główny” jest słynnym zdrojem znanym miejscowej ludności od niepamiętnych czasów. Ze zdrojem tym związane jest też szereg legend i przekazów miejscowych. Źródło leży nad brzegiem Muszynki tuż przy drodze prowadzącej do granicy polsko-słowackiej. Przy tym źródle zatrzymywały się karawany kupieckie podążające z Węgier do Sącza i do Krakowa. Źródło wymienione jest po raz pierwszy w Księdze Miasta Tylicza w roku 1753. Typ wody: 0,30 % HCO3 –Ca–Mg, CO2, Fe.
W pobliżu źródła leży odwiert Tylicz – I (T – I) wykonany w roku 1974, a który ujmuje wodę mineralną określoną jako 0,30 % HCO3¬-Ca-Na, CO2, Fe.
Źródło „Bradowiec”. Źródło ujęte przy pomocy kręgu betonowego, nakryte stylową altaną. Obok źródła ustawiona tablica informacyjna. Obok pijalni parking. Ujęcie zlokalizowane tuż przy lewym brzegu potoku Bradowiec, w odległości około 370 m od drogi Tylicz – Powroźnik. Dojście do źródła od ulicy Wolności obok ujęcia wierconego Tylicz – III. W sąsiedztwie źródła liczne wysięki szczaw oraz ekshalacje dwutlenku węgla. Typ wody: 0,31 % HCO3-Ca-Mg, CO2,
Źródło „Wędrowców”. Źródło ujęte w betonową cembrowinę, wypływa tuż po lewej stronie drogi Tylicz – Powroźnik w odległości około 250 m od bramy wjazdowej ZPWM Multico w kierunku Powroźnika. W pobliżu źródła wysięki szczaw oraz ekshalacje dwutlenku węgla. Przy źródle tablica z mapą ścieżki edukacyjnej wykonanej w roku 2003. Typ wody: 0,29 % HCO3¬-Ca, CO2,
Źródło T – 21 Źródło szczawy ujęte drewnianą obudową, wypływa na prawym brzegu potoku Syhowny, w odległości około 550 m od drogi Tylicz – Powroźnik.

Tylicz06